20.06.2012 tarihinde Resmî Gazete'de yayımlanan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, 01.01.2013 tarihinde yürürlüğe girmiş ve işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği konusunda çeşitli yükümlülükler getirmiştir.
Kanunun bazı maddeleri, küçük ölçekli işletmeleri kapsaması nedeniyle yıllar içinde birkaç kez ertelenmiştir. 31.12.2024'te sona eren erteleme sürecinin ardından, 01.01.2025 tarihi itibariyle tüm maddeler yürürlüğe girmiştir.
Bu amaç doğrultusunda Kanun'un 6. maddesi, işverenlere açık bir yükümlülük getirir:
"İşveren, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yerine getirmek üzere iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve gerekirse diğer sağlık personelini görevlendirir."
Bu ifade, çalışanı bulunan her işletmenin; tehlike sınıfı, çalışan sayısı ve faaliyet alanına göre uygun nitelikte İSG profesyoneli bulundurması gerektiğini düzenler.
1. 6331 Sayılı Kanun Neyi Amaçlar?
Kanun yalnızca cezai bir zorunluluk değil; çalışma hayatını kalıcı şekilde düzenlemeyi hedefleyen bir sistemdir. Temel amaçları şöyledir:
- İş kazalarının önlenmesi ve sıfır kaza hedefi
- Meslek hastalıklarının erken tespiti ve engellenmesi
- Güvenli çalışma kültürünün oluşturulması
- Risk yönetimi yaklaşımının zorunlu hale gelmesi
- İşveren ve çalışan sorumluluklarının netleştirilmesi
- İş sürekliliği ve verimliliğin korunması
Bu amaçların yerine getirilebilmesi için uzmanlık gerektiren konularda işyerlerinin İSG profesyonelleri ile çalışması şarttır.
2. İş Güvenliği Uzmanı ve İşyeri Hekimi Görevlendirme Zorunluluğu Nasıl Belirlenir?
Mevzuatta zorunluluğun temel belirleyicileri:
Tehlike Sınıfı (Az Tehlikeli - Tehlikeli - Çok Tehlikeli)
Her işyeri, NACE koduna göre otomatik olarak bir tehlike sınıfına sahiptir.
Tehlike sınıfı arttıkça hem uzman niteliği hem de çalışma süresi artar.
Çalışan Sayısı
1 çalışan bile olsa, görevli uzman bulundurmak zorunludur.
Uzman Belge Sınıfı (A - B - C)
- Az tehlikeli işyerlerinde C sınıfı uzman yeterlidir.
- Tehlikeli işyerlerinde B sınıfı,
- Çok tehlikeli işyerlerinde A sınıfı uzman görevlendirilmesi gerekir.
3. Neden Bu Profesyoneller Zorunlu? (Kanundaki Mantık)
6331 sayılı Kanun, "önleyici yaklaşımı" benimser. Buna göre:
- Kaza olduktan sonra değil, kaza olmadan önce müdahale edilmesi esastır.
- Risk analizi ve acil durum planları sürekli güncel tutulmalı, sahada düzenli gözlem yapılmalıdır.
- Çalışanların eğitimi, işe uygunluk değerlendirmesi ve sağlık takibi sistematik ilerlemelidir.
Risk Değerlendirmesi
Tüm işyerlerinde yasal olarak hazırlanması zorunludur. Risklerin belirlenmesi, tehlikelerin analiz edilmesi, kontrol tedbirlerinin planlanması ve düzenli yenilenmesi gerekir.
Acil Durum Planları ve Tatbikatlar
İşyerleri için zorunlu olup, yılda en az bir kez tatbikat yapılmalıdır. Yangın, patlama, kimyasal yayılım, doğal afet gibi durumlarda çalışanların nasıl hareket edeceği belirlenir.
Çalışan Eğitimleri (Yasal Zorunluluk)
Çalışanlara:
- İSG temel eğitimleri
- İşbaşı ve iş değişikliği eğitimleri
- Tehlike sınıfına göre periyodik eğitimler
Bu eğitimleri yalnızca iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi verebilir.
Sağlık Gözetimi ve Periyodik Muayeneler
İşyeri hekiminin sorumluluğundadır.
Çalışanın işe uygunluğunu belirleyen "işe giriş muayenesi" ve tehlike sınıfına göre düzenli periyodik muayeneler zorunludur.
Çok tehlikeli işyerlerinde bu süreç DSP ile birlikte yürütülür.
Saha Gözlemleri ve Raporlama
İş güvenliği uzmanı, mevzuatta belirtilen sürelerde işyerinde fiilen görev yapmalı; saha denetimleri, makine-ekipman kontrolleri, uygunsuzluk tespitleri ve iyileştirme önerileri gibi süreçleri yürütmelidir.
Mevzuat Takibi ve İSG-KÂTİP Atamaları
İSG profesyonelleri sisteme resmi olarak atanır ve tüm süreçler Bakanlık tarafından izlenir.
Ataması yapılmamış uzman/hekim üzerinden hizmet yürütmek geçersizdir.
Bu süreçler hem uzmanlık gerektirir, hem de ciddi zaman ve teknik bilgi ister. Bu nedenle devlet, işyerlerinin İSG profesyonelleri ile çalışmasını zorunlu kılmıştır.
4. İSG Hizmeti Almamanın Sonuçları (Cezai ve Hukuki)
İş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi görevlendirmeyen işyerleri için:
- İdari para cezaları
- İş kazası sonrası tazminat ve rücu davaları
- İş durdurma cezaları
- Kurumsal itibar kaybı
- Çalışan sağlığı ve iş sürekliliğinde ciddi riskler devreye girer.
Kanuna göre iş kazasında kusur oranı yüksek bulunan işveren, SGK tarafından yapılan tüm ödemelerin rücu edilmesi ile karşı karşıya kalabilir.
5. OSGB'lerin Rolü: Neden Yetkili Bir OSGB ile Çalışmalısınız?
Kanun, İSG hizmetlerinin işyeri bünyesinde veya yetkili bir Ortak Sağlık Güvenlik Birimi (OSGB) üzerinden alınmasına izin verir.
Bir OSGB ile çalışmanın avantajları:
- Yetkin A, B ve C sınıfı uzman kadrosu
- İşyeri hekimi ve diğer sağlık personeli desteği
- Mevzuata uygun dokümantasyon
- Süreç takibi, yıllık planlama, saha denetimi
- Eğitimler, tatbikatlar, risk analizi güncellemeleri
- Bakanlık sistemlerinde (İSG-KÂTİP) resmi görevlendirme
Bu nedenle birçok işletme, yasal sorumluluklarını kesintisiz ve profesyonel şekilde yürütmek için OSGB'leri tercih etmektedir.
6. Hangi İşyerleri İş Güvenliği Uzmanı Bulundurmak Zorundadır?
Özetle: Çalışanı olan tüm işyerleri.
Tehlike sınıfı fark etmeksizin 1 çalışan bile olsa uzman görevlendirilmesi zorunludur.
1) Az Tehlikeli İşyerleri
Ofisler, mağazalar, ajanslar, yazılım firmaları, eğitim kurumları gibi hizmet sektörü odaklı işyerleri bu sınıfta yer alır.
Bu işyerlerinde:
- İş Güvenliği Uzmanı (C sınıfı yeterlidir)
- İşyeri Hekimi
Çalışma süreleri diğer sınıflara göre daha düşük olmakla birlikte, işyerinin yine de düzenli olarak risk değerlendirmesi, acil durum planı, çalışan eğitimleri ve sağlık gözetimi süreçlerini yürütmesi gerekir.
2) Tehlikeli İşyerleri
Atölyeler, depolama faaliyetleri, hafif sanayi üretimi, gıda imalathaneleri gibi risk düzeyi daha yüksek alanları kapsar.
Bu işyerlerinde:
- B sınıfı (gerektiğinde C sınıfı) İş Güvenliği Uzmanı
- İşyeri Hekimi
Tehlikeli sınıfta iş güvenliği süreçleri daha sıkı takip edilir ve uzmanların çalışma süreleri artar.
3) Çok Tehlikeli İşyerleri
İnşaat, metal, maden, ağır sanayi, enerji tesisleri gibi en yüksek risk grubunda yer alan işyerleridir.
Bu işyerlerinde;
- A Sınıfı (gerektiğinde B, C sınıfı İş Güvenliği Uzmanı ve İş Güvenliği Teknikeri) İSG Uzmanı
- İşyeri Hekimi
- Diğer Sağlık Personeli (DSP)
Çok Tehlikeli İşyerlerinde Ek Zorunluluk: Diğer Sağlık Personeli (DSP)
6331 sayılı Kanun ve "İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği"ne göre çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çalışan sayısı 10 ve üzerinde olduğunda, işverenin Diğer Sağlık Personeli (DSP) görevlendirmesi zorunludur.
Bu zorunluluk, işyerindeki sağlık gözetimi süreçlerinin daha etkin yürütülmesini ve işyeri hekiminin çalışmalarının desteklenmesini amaçlar. DSP'nin görevleri; çalışanların periyodik muayene süreçlerinin koordinasyonu, kayıt takipleri, saha gözlemleri ve işyeri hekiminin planlamalarını desteklemek gibi sağlık odaklı uygulamaları kapsar.
Özetle çok tehlikeli sınıftaki işyerlerinde 10'un üzerinde çalışan var ise bu üç profesyonelin görevlendirilmesi gerekir:
- A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı
- İşyeri Hekimi
- Diğer Sağlık Personeli (10+ çalışan varsa)